Društvo
Prema popisu iz 2011. godine, broj stanovnika na Kosovu iznosio je 1,773,971, dok je sledeći popis zakazan za 2021. godinu zbog pandemije odložen za 2023-2024.
Jezička raznolikost je osobena karakteristika kosovskog društva i medijskog pejzaža. Prema zakonskom okviru, Kosovo zvanično priznaje albanski i srpski jezik, svaki sa svojim pismom, kao svoje službene jezike. Pored toga, drugi jezici mogu dobiti zvanični status na opštinskom nivou ako dotična jezička zajednica čini najmanje 5% ukupnog stanovništva opštine. Turski ima jedinstven status službenog jezika u opštini Prizren, bez obzira na veličinu lokalne zajednice. Manjim jezičkim zajednicama koje zastupaju 3-5% stanovništva opštine mogu priznati jezike kao „jezike u službenoj upotrebi“ na opštinskom nivou, što omogućava pojedincima da traže usluge i dokumente na tim jezicima. Ova jezička raznolikost utiče na medije i njihovu ciljnu publiku.
Albanci prevashodno čine većinski etnički sastav sa 92.9%. Ostale etničke grupe čine Bošnjaci (1.6%), Srbi (1.5%), Turci (1.1%), Aškalije (0.9%), Egipćani (0.7%), Goranci (0.6%), Romi (0.5%) i ostali/neopredeljeni (0.2%). Prisustvo različitih etničkih zajednica doprinosi višestrukom medijskom pejzažu, sa time da različite zajednice imaju medijske kuće na svojim jezicima.
Veroispovest igra značajnu ulogu na Kosovu, pri čemu se većina stanovništva izjašnjava kao muslimanska (95.6%). Tu su i rimokatolici (2.2%), pravoslavni hrišćani (1.5%) i manje grupe sa drugačijim verskim opredeljenjem (0.1%). Kosovska podela između gradskih i seoskih sredina je vredna pomena, sa 38% stanovništva koje živi u gradskim i 62% u seoskim sredinama, prema popisu iz 2011. godine.
Stope pismenosti i poznavanje brojki
Približno 80% dece od 7 do 14 godina starosti može tačno da čita, a 88% poznaje brojke. Međutim, zabrinjavajuća stvarnost je da manje od 50% učenika ima veštine 2. nivoa u osnovnoj pismenosti (41%) i poznavanju brojki (42%). Situacija zabrinjava još više kada se ispitaju specifične demografske karakteristike. Za decu iz romske, aškalijske i egipatske zajednice, ove stope opadaju na 18% za pismenost i 13% za poznavanje brojki.
Ovi dispariteti u stopama pismenosti i poznavanja brojki mogu značajno uticati na obrasce konzumacije medija. Pojedinci sa većom pismenošću i veštinama poznavanja brojki se češće angažuju sa različitim medijskim izvorima i kritički procenjuju informacije. Nasuprot tome, niske stope pismenosti mogu ograničiti pristup štampanim medijima, koji se u velikoj meri oslanjaju na tekstualni sadržaj.
Obrazovni sistem Kosova se sastoji od sledećih različitih nivoa:
- Predškolsko obrazovanje: Nivo 01 obuhvata decu uzrasta od 0 do 3 godine, dok se nivo 02 usredsređuje na decu uzrasta od 4 do 6 godina. Predškolsko obrazovanje je od vitalnog značaja za rani kognitivni razvoj.
- Obavezno obrazovanje: Isto podrazumeva osnovno obrazovanje (1-5 razred) i niže srednje obrazovanje (6-9 razred). Ono je neophodno za izgradnju osnovnih veština.
- Osnovno obrazovanje: Petogodišnje osnovno obrazovanje (od 6 do 10 godina) daje osnovno znanje.
- Niže srednje obrazovanje: Od 6. do 9. razreda (od 11. do 14. godine) priprema učenike za dalje studije.
- Više srednje obrazovanje (3. nivo): Ovaj nivo, sa specijalizovanim profilima, nudi se u javnim i licenciranim školama. Gimnazije se usredsređuju na različite predmete, dok strukovne škole nude obuku o praktičnim veštinama.
Medijska pismenost
Medijska pismenost građana na Kosovu nailazi na izazove, sa ograničenom svešću o informacijskim poremećajima. Pripremljenost obrazovnog sistema je ocenjena sa 2.9 (na skali od 1-5). Ovo je takođe podržano anegdotskim uvidima prikupljenim iz medijskih izveštaja i interakcije građana u vezi sa vestima na društvenim medijima, što ukazuje na nedostatak suštinskih sposobnosti kritičkog razmišljanja i tehnoloških veština, potrebnih za efikasan pristup informacijama, njihovu ocenu i tumačenje. Ovaj nedostatak direktno utiče na način konzumacije vesti. Otprilike 82% veruje da internet stranice i portali često ili ponekad objavljuju lažne priče. Dok se 57% uključuje u proveru činjenica, postoji porast onih koji to ne čine (41% u poređenju sa 36% ranije).
Ova ranjivost na netačne informacije je očigledna, sa time da oko 40% prihvata netačne informacije o KOVIDU-19, a do trećine prihvata iskrivljene političke narative. Lažni narativi koji su potekli iz Rusije utiču na čak 20 % građana. Ovi trendovi naglašavaju hitnu potrebu za sveobuhvatnim programima medijske pismenosti, kako bi se unapredile veštine kritičkog razmišljanja i negovao prefinjen i informisan medijski pejzaž na Kosovu.
Postoji različit stepen poštovanja prema različitim novinarima i medijskim kućama na Kosovu. Kosovo ima ugledne TV stanice i sve veći broj novinskih portala koji brzo objavljuju vesti. Značajna većina stanovništva Kosova smatra TV stanice verodostojnim izvorima informacija, sa ukupno 74%. Međutim, zabrinjava pouzdanost onlajn platformi, jer njihova potraga za širom publikom i brzo emitovanje vesti mogu ugroziti kvalitet informacija. Onlajn mediji često možda ne ispunjavaju profesionalne standarde, što dovodi do mešovitih koristi po građane, uz rizik nailaska na netačne informacije.
Platforme društvenih medija predstavljaju izvor informacija za mlade, dok 48% pripadnika albanske zajednice svakodnevno dobija informacije iz društvenih medija, a 24% iz srpske zajednice. Društveni mediji su drugi po redu izvor informacija koji uživa najveće poverenje mladih na Kosovu.
Medijsko okruženje na Kosovu je podeljeno na osnovu etničke pripadnosti. Zajednica iz srpskog govornog područja se prevashodno oslanja na medije iz Beograda, dok stanovnici koji govore albanski prvenstveno prate vesti iz lokalnih izvora na Kosovu, na albanskom jeziku. Posledično, poverenje u medijske izvore je ograničeno na jezik svake zajednice.
Bezbednost novinara
Na Kosovu, novinarska profesija uživa poštovanje društva, ali oblast nezavisnih medija i istraživačkog novinarstva se susreće sa upornim izazovima. Onlajn zlostavljanje i neosnovane optužbe, kao što je „saradnja sa neprijateljom“, koje potpiruju političke i verske frakcije, naglašavaju složenu medijsku sliku.
Uprkos tome što je novinarstvo cenjena profesija na Kosovu, nezavisni mediji i istraživački novinari se često suočavaju sa onlajn zlostavljanjem i neosnovanim optužbama o „saradnji sa neprijateljom“, usložnjenim od strane političkih i verskih frakcija. Bezbednost novinara sve više zabrinjava poslednjih godina.
U 2022. godini na Kosovu je zabeležen porast napada na novinare i medijske radnike, ukupno 33 zabeležena slučaja. Ovi incidenti su obuhvatali verbalne i fizičke napade, kampanje klevete i govor mržnje usmeren na pojedince i medije. Posebno zabrinjava učešće pojedinaca na uticajnim političkim funkcijama u izvođenju ovih napada.
U 2023. godini situacija je dodatno eskalirala sa 57 slučajeva zabeleženih između januara i avgusta meseca. Posle vanrednih lokalnih izbora u opštinama sa etnički srpskom većinom, koje su srpski stanovnici bojkotovali, tenzije su eskalirale kada su novoizabrani albanski gradonačelnici pokušali da stupe na dužnost. Tom prilikom su bili u pratnji Kosovske policije, što je dovelo do protesta koji su dočekani suzavcem i rasturanjem mirovnih trupa kosovskih snaga (KFOR) predvođenih NATO-om. U maju 2023. bili smo svedoci zabrinjavajućeg niza incidenata koji su uključivali napade na novinare i medijske kuće, sa 20 zabeleženih slučajeva. Isti su bili u rasponu od fizičkih napada i vandalizma na medijska vozila i opremu do pokušaja opstrukcije prenosa uživo, često praćenih sloganima vezanim za političko ili etničko jedinstvo. Ovakav razvoj događaja naglašava tekuće izazove sa kojima se suočavaju novinari i mediji na Kosovu, posebno u etnički osetljivim regionima.
Izvori
Popullsia e Kosovës e vlerësuar, 2012-2021 (Estimated population of Kosovo, 2012-2021)
MICS 2020 key findings in snapshots Kosovo* Multiple Indicator Survey
Kosovo Country Summary
Statistikat e arsimitnë Kosovë 2022-2023 (Kosovo education statistics 2022-2023)
Information Integrity in Kosovo Assessment of the Political Economy of Disinformation July 2022